Туслах үйл үг/ Hilfsverb-haben, sein, werden

Явцын тест 1

*************************************************************
Хариу:

Үйл үг биеийн төлөөний үгээр хувирах нь /die Konjugation- die primäre Beugung von Verben

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Үйл үгний хувиргааг германаар die Beugung der Verben гэх ба үүнийг латинаар Flexion гэдэг. Дүрмийн хэллэгээр бол Konjugation гэдэг латин үгээр үйл үгний хувирлыг хэлдэг. Үйл үг хувирах 2 хэлбэр байна: 1. Primäre Beugung: Энд үйл үг биеийн төлөөний үгээр хувирахыг хэлдэг. Жишээ нь: би, чи, бид, тэд хийх (ich mache, du machst, er/sie/es macht...) 2. Sekundäre Beugung: энд үйл үг нь өнгөрсөн, одоо, ирээдүй цагуудад болон өөрөө үйлдэх хэв, бусдаар үйлдүүлэх хэв гэх мэт үйлдлийн хэв шинжийг заан хувирч байгаа хувирлыг хэлдэг.

Хатуу үйл үгнүүд буюу Starke Verben

Starkes Verb буюу хатуу үйл үг гэж дүрмээс гажуудаар хувирдаг үгийг хэлнэ

Deutsch	Mongolisch	Präteritum	Perfect
befehlen	тушаах	befahl	befohlen
beginnen	эхлэх	begann	begonnen
beißen	хазах	biss	gebissen
betrügen	залилан мэхлэх	betrog	betrogen
biegen	хазайх, мурийх	bog	gebogen
binden	холбох, уях, боох	band	gebunden
bitten	гуйх	bat	gebeten
bleiben	үлдэх	blieb	geblieben
braten	шарах	briet	gebraten
brechen	хурарах	brach	gebrochen
brennen	шатах	brannte	gebrannt
bringen	авч ирэх	brachte	gebracht
denken	бодох	dachte	gedacht
empfangen	хүлээн авах	empfing	empfangen
empfehlen	санал болгох	empfahl	empfohlen
empfinden	мэдрэх, сэтгэгдэл төрөх	empfand	empfunden
erschrecken	цочих	erschrak	erschrocken
essen	идэх	aß	gegessen
fahren	унаагаар явах	fuhr	gefahren
fallen	унах, доошоо унах	fiel	gefallen
fangen	барьж авах	fing	gefangen
finden	олох	fand	gefunden
fliegen	нисэх	flog	geflogen
fließen	урсах	floss	geflossen
frieren	хөлдөх	fror	gefroren
geben	өгөх	gab	gegeben
gehen	явах	ging	gegangen
gewinnen	ялах, хожих	gewann	gewonnen
gießen	асгах, гоожуулах	goss	gegossen
gleichen	харьцуулахt	glich	geglichen
graben	булах	grub	gegraben
greifen	шүүрэх	griff	gegriffen
haben	-тай байх	hatte	gehabt
halten	зогсоох	hielt	gehalten
hängen	өлгөх	hing	gehangen
heben	өргөх	hob	gehoben
helfen	туслах	half	geholfen
kennen	таних	kannte	gekannt
kneifen	чимхэх	kniff	gekniffen
kommen	ирэх	kam	gekommen
laden	урих	lud	geladen
laufen	гүйх	lief	gelaufen
leihen	lзээлэх	lieh	geliehen
lesen	унших	las	gelesen
lügen	худлаа ярих	log	gelogen
nehmen	авах	nahm	genommen
pfeifen	шүгэлдэх, исгэрэх	pfiff	gepfiffen
raten	зөвөлгөө өгөх	riet	geraten
riechen	үнэртэх	roch	gerochen
ringen	барилдах	rang	gerungen
rufen	дуудах	rief	gerufen
scheiden	салах	schied	geschieden
schießen	буудах	schoss	geschossen
schlafen	унтах	schlief	geschlafen
schlagen	цохих	schlug	geschlagen
schleichen	гэтэх	schlich	geschlichen
schließen	хаах	schloss	geschlossen
schmeißen	хаях	schmiss	geschmissen
schmelzen	хайлах	schmolz	geschmolzen
schreiben	бичих	schrieb	geschrieben
schreien	хашхирах	schrie	geschrien
schwellen	хавдах	schwoll	geschwollen
schwimmen	сэлэх	schwamm	geschwommen
schwören	тангарагалах	schwor	geschworen
sehen	харах	sah	gesehen
sein	байх, орших	war	gewesen
senden	илгээх	sandte	gesandt
singen	дуулах	sang	gesungen
sinken	буурах	sank	gesunken
sitzen	sitzt	saß	gesessen
sprechen	ярих	sprach	gesprochen
springen	үсрэх	sprang	gesprungen
stechen	хатгах	stach	gestochen
stehen	зогсох	stand	gestanden
stehlen	хулгайлах	stahl	gestohlen

Сул үйл үгнүүд буюу Schwache Verben

Schwache Verben: Өнгөрсөн цагт шилжихдээ дүрмийн дагуу хувирдаг үйл үгнүүдийг сул үйл үг гэнэ. Доорх жишээ үгнүүдийн үгийн үндсийн доогуур зурж, өнгөрсөн цагийг(Präteritum) улаанаар, төгс өнгөрсөн цагийг(Perfect) цэнхрээр тэмдэглэлээ.
arbeiten-arbeitete-gearbeitet-ажиллах, ажиллалаа(-в), ажилласан
brauchen-brauchte-gebraucht-хэрэглэх, хэрэглэлээ(-в), хэрэглэсэн
danken-dankte-gedankt- талархах, талархав(-лаа), талархсан
duschen-duschte-geduscht-шүршүүрт орох
lieben-liebte-gelebt-хайрлах
feiern-баярлах, баяр тэмдэглэх
fragen-асуух
frühstücken-өглөөний цай уух
glauben-итгэх
hören-сонсох
kochen-хоол хийх
kosten-амсах
lächeln-инээмсэглэх
lachen-инээх
leben-амьдрах
lernen-сурах
malen-зурах
machen-хийх
packen-боож баглах
putzen-цэвэрлэх
rauchen-тамхи татах, утаа гаргах
regnen-бороо орох
reisen-аялах
sagen-хэлэх
schenken-бэлэглэх
schmecken-амтлах
schneien-цас орох
spielen-тоглох
suchen-хайх
tanzen-бүжиглэх
trocknen-хатах
wandern-явган аялах
warten-хүлээх
wohnen-аж төрөх, амьдрах

Үйл үгний ангилал

Тийн ялгал/ der Fall/ der Kasus

Энэ сэдэв Germanbetta1 номонд орсон тул номыг түгээгдэж байгаа дэлгүүрүүдээс авах юмуу европт байдаг бол имэйл бичиж яаж авахаа асууна уу! Номын дэлгэрэнгүй танилцуулга мөн цэсэн дээр бий, үзээрэй.

Нэр үг

Энэ сэдэв Germanbetta1 номонд орсон тул номыг түгээгдэж байгаа дэлгүүрүүдээс авах юмуу европт байдаг бол имэйл бичиж яаж авахаа асууна уу! Номын дэлгэрэнгүй танилцуулга мөн цэсэн дээр бий, үзээрэй.

Нэр үг ба түүний Артикель

• Нэр үг=Substantiv

Тодорхойлолт: Монгол хэлнийхтэй адилхан, хэн юу гэсэн асуултанд хариулагдах үгсийг нэр үг гэнэ.

Нэр үгийг олон янзаар нэрлэдэг. Ж нь: Nomen, Substantiv, Namenwort, Dingwort, Hauptwort.  Хамгийн сүүлийн үеийн зөв бичих дүрмээр Substantiv эсвэл Nomen гэж дуудах нь зөв юм гэж тогтсон байна.

Substantiv буюу нэр үг нь доорх ерөнхий шинжийг агуулсан байна:

1. Нэр үг үргэлж томоор бичигдэнэ
2. Нэр үг бүхэн хүйстэй (Genus=grammatisches Geschlecht)
3. --- Ганц ба олон тоотой (Singular=Einzahl, Plural=Mehrzahl)
4. --- Дөрвөн янзын тийн ялгалаар хувирна (Kasus=Fälle)

• Хүйс буюу Genus= grammatisches Geschlecht

Нэр үг бүр өмнөө Артикельтэй байх ба энэ нь тухайн үгний хүйс, тоо хэмжээ болон ямар тийн ялгалд хувирсан байгааг нь илэрхийлдэг байна.

• Тодорхой ба тодорхой бус Артикель (ялгац гишүүн)-с гадна үгүйсгэх ялгац гишүүн байдаг:

1. Тухайлах ялгац гишүүн буюу bestimmte Artikel : der(m), die(f), das(n) - эдгээр нь хэрвээ тухайн нэр үг олон давтагдсан, танил болсон үг байвал хэрэглэгдэнэ.  Монголоор бол тэр, нөгөөх, мөнөөх гэдэг үгтэй дүйх юм. Ж нь: der Mann-нөгөөх эр , die Frau- мөнөөх эмэгтэй , das Kind- тэр хүүхэд.
2. Эс тухайлах ялгац буюу unbestimmte Artikel: ein (m), eine(f), ein(n)- эдгээр нь дээрхээс эсрэг тохиолдолд буюу танил бус зүйл яригдаж байгаа үед хэрэглэгдэнэ. Ж нь: ein Mann-нэг эрэгтэй, eine Frau-нэг эмэгтэй, ein Kind-нэг хүүхэд
3. Negativ Artikel буюу үгүйсгэх артикель: kein (m), keine (f), kein (n)- байхгүй, биш гэсэн утга илэрхийлнэ.

Дээр хэлсэнчлэн тухайн үгийн  хүйс нь Артикелээр илэрхийлэгдэнэ. Эр хүйс-der (m), эм хүйс-die (f), саармаг хүйс-das (n)
Герман хэлний дүрмэнд ийм үг ийм хүйсэнд хaмрагдана гэсэн тодорхой дүрэм болоод зүй тогтол байхгүй тул шинэ үг сурах бүртээ Артиклийг нь давхар цээжлээд явахыг зөвлөе.
Гэсэн ч нэлээд түгээмэл байдаг хүйс ялгах хэдэн онцлог байдгийг энд бичлээ. Та бүхэнд энэ нэлээн дэмжигтэй байх нь гарцаагүй болов уу...

Энэ сэдэв Germanbetta1 номонд орсон тул дэлгэрэнгүй мэдээллийг тус номноос авна уу!

Нэр үг буюу Nomen

Герман хэлэнд нэр үгийг өгүүлбэрийн хаана ч орсон заавал томоор бичдэг жаягтай. Эдгээр нэр үг бүхэн өмнөө Artikel буюу хүйс заасан 3 үгний аль нэгнийг заавал дагуулна. Энэ хүйс заасан үг харин өгүүлбэрийн эхэнд орохоос бусад тохиолдолд жижгээр бичигдэнэ. Эр(der), эм(die), эрс буюу саармаг(das)  үгийн алин болохыг харин та эрийн сайнаар цээжилэхээс л өөр арга байхгүй. Дараа дараачийн хичээл дээрээ би хэд хэдэн тустай зүйлүүдийг толилуулах болно. Харин одоо би герман хэлний энэхүү хачирхалтай дүрмийн талаар америкийн алдарт зохиолч Марк Твень юу гэж бичсэнийг сонирхуулъя.
Бүх нэр үг дүрмийн дагуу хүйстэй бөгөөд харин яаж, яагаад ингэж хуваарьлагддагт нь ямар нэгэн утга учир хууль дүрэм гэж үгүй.  Шинэ үг сурах бүртээ хүйсийг нь давхар сурахаас өөр арга байхгүй. Бүх үгийг ийнхүү Артикельтэй нь сурахын тулд хүн хуанли шиг ой тогтоолттой байх шаардлагатай. Герман хэлэнд залуу охин (Fräulein)ямар ч хүйсгүй (das) байхад хулуу жимс(Kürbis) хүйстэй (эр) байна. Ямар гээчийн хүндтэй хулуув, яахаараа нөхөрт гараагүй охиныг ийн үл тоомсорлонов? Мод (Baum) эрэгтэй байхад түүний нахиа (Knospe) нь эмэгтэй, Навч (Blatt) нь саармаг байх юм. Хүлэг морьд нь (Pferde) хүйсгүй,ноход нь (Hunde) бүгд эр, муурнууд нь (Katzen) эм гэх... Хүний хүзүү, ам, хөх, тохой, хуруу, хумс, хөл, цээж нь (Hals, Mund, Busen, Ellenbogen, Finger, Nägel, Füße und Rumpf)эр хүйстэй мөртлөө хүзүүнд зүүгдсэн гоёл нь зөвхөн эр юмуу саармаг л  байх ба  тухайн зүүлтнийхээ нэрнээс энэ нь хамаарна уу гэхээс зүүж буй хүнийхээ хүйснээс үл хамаардаг байна. Учир нь герман эмэгтэйчүүд эр толгойтой(Kopf)юмуу эрс тэргүүнтэй (Haupt). Хамар, уруул, мөр, цээж, ташаа, гар, хөлний хуруу (Nase, Lippen, Schulter, Brust, Hüften, Hände,  und Zehen) болохоор эмэгтэй атлаа үс, нүд, чих, эрүү, өвдөг, хөл, ухамсар, зүрхэнд  (Haar, Auge, Ohr, Kinn, Knie, Bein, Gewissen, Herz) ямар ч хүйс алга. Энэ хэлийг зохиосон хүн лав ухамсар гэдэг үгний утгыг цуу ярианаас "ухамсарласан" бололтой.
Quelle: Mark Twain "Die schreckliche deutsche Sprache"

Герман үгийн төрөл/ die Wortklassen

Германаар	Латинаар	Монголоор	Жишээ
Hauptwort	Substantiv	Нэр үг	нар, мод,ус
Tätigkeitswort	Verbum	Үйл үг	нарших, ургах, услах
Bindewort	Konjunktion	Холбоос үг	түүнчлэн,эсвэл, тэгээд, яагаад гэвэл...
Fürwort	Pronomen	Төлөөний үг	би, чи, энэ, тэр, та, та нар, бид...
Eigenschaftswort	Adjektiv	Тэмдэг нэр	том, жижиг, өндөр, нам...
Empfindungswort	Interjektion	Мэдрэмж заасан (дайвар) үг	ёох, аан, уун, хө, ай яа яа, пөөх...
Verhältniswort	Präposition	Байрлал заасан (дайвар) үг	дээр, доор, ард, урд...
Umstandswort	Adverb	Дайвар үг	энд, тэнд, маргааш, нөгөөдөр, тэгвэл, ингэвэл...
Zahlwort	Numerale	Тооны нэр	нэг, хоёр, гурав...
Geschlechtswort	Artikel	Ялгац гишүүн үг	эр, эм, юм

Герман цагаан толгой

Цагаан толгойг яагаад цагаан толгой гэх болсныг мэдэх хүн байна уу? Би бүүр гайхаш тасраад сууж байна.
Гадны бусад олон оронд хэрэглэгддэг Альфабет гэдэг үгийг бол ингэж тайлбарладаг юм байна: Энэ үг нь эртний грекийн  ἀλφάβητος буюу alphábētos гэдэг үгнээс гаралтай ба грек цагаан толгойн эхний 2  үсэг альфа, бета-г дэс дараатайгаар агуулснаараа аливаа хэлний үг бүтээх хамгийн бага нэгжнүүдийн горим дарааллыг хэлдэг байна.
Герман  цагаан толгой  Латин цагаан толгойноос гаралтай үндсэн 26 үсэгтэй :
(дуудлагыг монголоор, жижиг үсгээр бичлээ)
A-а
B-б
C-ц
D-д
E-э
F-эф
G-г
H-ха
I-и
J-иот
K-к
L-эл
M-эм
N-эн
O-о
P-п
Q-кү
R-эрр
S-эс
T-т
U-у
V-фау
W-в
X-икс
Y-үпсилон
Z -цэт          эдгээрээс гадна
Ä-майлахын аа
Ö-манай ө-тэй дөхнө
Ü-манай ү-тэй дөхнө

гэсэн нэмэлт үсэгнүүдтэй байна. Австри, Лихтэнштайн, Швецарь улсууд  Германтай ижилхэн  цагаан толгойн үсэгнүүдтэй боловч зөвхөн Австри, Герман цагаан толгойн жижиг үсгэнд л ß-эсцэт ( хурц с) гэдэг үсэг байдаг байна. Өөрөөр хэлбэл энэ үсэг хэзээ ч томоор бичигддэггүй гэсэн үг.

Das Alphabet-Дуу үгтэйгээ

Das Alphabet-дууны үг

(Dahilt) Kennst du schon das Alphabet
Weisst du, wie das geht?
A,B,C,D,E und F und G
H,I,J,K,L das lernt man schnell
M,N,O,P,Q und raus bist du
R,S,T,U,V das macht dich schlau
W und X geht ganz fix
Y und Z jetzt ist komplett.

A wie Affe
B wie Bär
C wie Chor
Das ist nicht schwer
D wie Dose
E wie Eis
F wie Fuchs und
G wie Geist

H wie Hund
I wie Ich
J wie Jung und Jugendlich
K wie Kirsche
L wie Licht
M wie Mama
N wie Nicht

Dahilt

O wie Otto
P wie Park
Q wie Quer und Qual und Quark
R wie Rose
S wie See
T wie Tinte, Toast und Tee

U wie Unsinn
V wie Viel
W wie Wald und Würfelspiel
X kommt vorne beim Xylophon
Und danach das Yp-silon

Dahilt

Z wie Zahn, Zebrastreifen, Zuckerstange und Zerbeissen
Z wie Zoo, Zuckerguss
Damit sind wie schon am Schluss.

Герман цагаан толгой ба нийлэмж үсэгнүүд (6-дах минутаас)

Энэ сэдэв Germanbetta1 номонд орсон тул номыг түгээгдэж байгаа дэлгүүрүүдээс авах юмуу европт байдаг бол имэйл бичиж яаж авахаа асууна уу! Номын дэлгэрэнгүй танилцуулга мөн цэсэн дээр бий, үзээрэй.

Шпрэхэн зи дойч?

Дэлхий дээр нийт 125 сая хүн үндсэн юмуу хоёрдогч хэлээр германаар ярьдаг тул энэ хэл зайлшгүй чухал буюу хэрэгцээт хэлэнд ордог. Европын 7-с гадна 40-өөд өөр орнуудад герман хэл улсын юмуу бүсийн албан ёсны хэлэнд нэгэнтээ оржээ. Түүнчлэн герман хэл нь дэлхийн зах зээлд болон аялал жуулчлал, дипломат харилцаанд англи хэлний дараа хоёрдогч чухал ярианы хэрэглүүр болж байна.